Polski system emerytalny się zmienia. Zaawansowane prace nad wprowadzeniem Pracowniczych Planów Kapitałowych (PPK) mają na celu zwiększenie wysokości emerytur. Właśnie pobudzenie trzeciego filaru z udziałem pracodawców ma być próbą odpowiedzi na ciągle pojawiające się pytania dotyczące przyszłych wypłat po zakończeniu pracy. Można powiedzieć, że planowane wprowadzenie PPK rykoszetem rozruszało również inną gałąź trzeciego filaru, czyli Pracownicze Programy Emerytalne (PPE), obecne w polskim systemie od końca lat 90., choć w kolejnych latach ciągle udoskonalane. W związku z zapowiedzią nowych przepisów, które mają zaangażować pracodawców w finansowanie emerytur swoich pracowników, coraz więcej z nich spogląda właśnie w kierunku PPE.

Pracownicze Programy Emerytalne (PPE)

Jak powszechnie wiadomo, polski system emerytalny oparty jest na trzech filarach. Pierwszy z nich stanowią obowiązkowe składki na emeryturę, odprowadzane do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (ZUS), w którym każda ubezpieczona osoba posiada indywidualne konto, z którego – po przejściu na emeryturę – będą wypłacane co miesiąc określone kwoty. Jest to część składki emerytalnej, która nie podlega inwestowaniu, a jej wartość może co najwyżej wzrosnąć wskutek corocznej waloryzacji. Drugi filar, który stanowią Otwarte Fundusze Emerytalne (OFE),  nie jest obowiązkowe i w przeciwieństwie do filaru pierwszego – podlega inwestycjom w akcje i obligacje.

W ostatnich czasach coraz więcej mówi się natomiast o filarze trzecim, który również nie jest obowiązkowy. Rozwiązanie to ma przede wszystkim zachęcić obywateli do dodatkowego oszczędzania pieniędzy, aby w ten sposób uchronić się przed ryzykiem niskich emerytur i zabezpieczyć codzienną przyszłą egzystencję na określonym poziomie. W ramach trzeciego filaru funkcjonują różne rozwiązania. Zaliczają się do niego Indywidualne Konta Emerytalne (IKE), Indywidualne Konta Zabezpieczenia Emerytalnego (IKZE) oraz Pracownicze Programy Emerytalne (PPE). Od przyszłego roku mają ponadto zacząć obowiązywać Pracownicze Plany Kapitałowe (PPK), które domkną trzeci filar, dodatkowo zachęcając Polaków do oszczędności.

Przyjrzyjmy się w tym miejscu jednemu z rozwiązań, jakie oferuje trzeci filar, tj. Pracowniczym Programom Emerytalnym (PPE) – zapisy ich dotyczące zostały w ostatnim czasie znowelizowane. PPE dotyczą też nowe w pewnym stopniu zapisy w sprawie PPK.

Pracownicze Programy Emerytalne – na czym polegają?

Zacznijmy od spraw podstawowych, czyli od definicji i form oszczędzania w ramach Pracowniczych Programów Emerytalnych. Na stronie Rzecznika Finansowego znajdujemy następujące wyjaśnienie zasady działania PPE, oparte o zapisy Ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 roku:

– Pracownicze programy emerytalne (PPE) są formą grupowego, dobrowolnego oszczędzania na poczet przyszłej emerytury, która jest przeznaczona dla pracowników w tych zakładach pracy, gdzie pracodawca zdecydował się przygotować, utworzyć i finansować taki program. Pracowniczy program emerytalny jest formą gromadzenia dodatkowych oszczędności w ramach tzw. III filaru systemu emerytalnego. Te oszczędności uzupełnią świadczenie emerytalne, jakie przyszły emeryt otrzyma z I i II filaru.

Wspomniana ustawa z 2004 roku określa dokładnie zasady zakładania i funkcjonowania PPE. Według art. 5 „prawo do uczestnictwa w programie przysługuje pracownikowi, który jest zatrudniony u danego pracodawcy, nie krócej niż 3 miesiące, chyba że umowa zakładowa stanowi inaczej”. Ponadto jeśli pracownik jest zatrudniony w kilku zakładach pracy, może uczestniczyć w więcej niż jednym PPE.

Wspomnieć należy również, że Pracownicze Programy Emerytalne mogą przybierać różne formy: funduszu emerytalnego, umowy o wnoszenie przez pracodawcę składek pracowników do funduszu inwestycyjnego, umowy grupowego ubezpieczenia na życie pracowników z zakładem ubezpieczeń w formie grupowego ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym lub też zarządzania zagranicznego (art. 6 ustawy).

Początki Pracowniczych Programów Emerytalnych (PPE)

Trzeba jednak pamiętać, że ustawa z 2004 roku była tylko jednym z etapów doskonalenia prawa w tym zakresie. Pracownicze Programy Emerytalne są rozwiązaniem dobrze znanym zarówno pracownikom, jak i pracodawcom (oczywiście tym, którzy z niego korzystali), jako że bieżące przepisy prawne określające ich funkcjonowanie zostały wprowadzone dobrych kilkanaście lat temu. Jednak sama idea i jej realizacje pojawiły się w pierwszych, wprawdzie niedoprecyzowanych i kulejących formach, jeszcze pod koniec lat 90. w ramach wprowadzanego przez ówczesny rząd Jerzego Buzka „programu czterech reform” – jedną z nich była właśnie (obok oświatowej, zdrowotnej i administracyjnej) reforma emerytalna. Problemem było to, że ustawa o Pracowniczych Programach Emerytalnych nie do końca spełniła pokładane w niej nadzieje, a jak podkreśla doktor Janina Petelczyc z Uniwersytetu Warszawskiego w swoim artykule „Tworzenie pracowniczych programów emerytalnych w Polsce – zachęty i bariery” („Ubezpieczenia społeczne. Teoria i praktyka”, nr 3/126, 2015), przepisy „okazały się nieadekwatne do potrzeb”.

– Wyraźniejszy wzrost liczby zakładanych programów nastąpił dopiero po wprowadzeniu pierwszej nowelizacji wyżej wymienionej ustawy w 2001 r. Pierwotnie bowiem składkę podstawową mieli opłacać pracownicy, natomiast po zmianie finansowanie zostało scedowane na pracodawców. W wyniku pogarszającej się sytuacji gospodarczej pracodawcy niechętnie tworzyli w swoich zakładach tę formę zabezpieczenia finansowego pracowników na starość. W ustawie z 1997 r. brakowało odpowiednich zachęt podatkowych, zbyt skomplikowana była procedura tworzenia programów, nie przewidywano możliwości zawieszenia ich działalności lub całkowitej likwidacji przez pracodawców ze względu na trudną sytuację finansową przedsiębiorstwa. W rezultacie w latach 1999-2004 powstały 342 pracownicze programy emerytalne, w których uczestniczyło ok. 129 tys. osób – tłumaczy trudne początki PPE doktor Petelczyc.

Zmiana ustawy o PPE

W czerwcu bieżącego roku doszło uchwalenia nowej ustawy o Pracowniczych Programach Emerytalnych. Było to podyktowane przede wszystkim koniecznością dostosowania przepisów do wymogów stawianych przez Unię Europejską (UE). Jak podaje portal Infor.pl w artykule komentującym wprowadzone zmiany:

– Na mocy nowej ustawy została określona maksymalna dopuszczalna długość okresu oczekiwania na nabycie prawa do uczestnictwa w PPE. Przed zmianą przepisy ustawy o pracowniczych programach emerytalnych określały jedynie minimalny – nie krótszy niż 3 miesiące – okres stażu pracy u danego pracodawcy, umożliwiający nabycie przez pracownika prawa do przystąpienia do programu (art. 5 ust. 1 ustawy o pracowniczych programach emerytalnych). Ustawa w znowelizowanym brzmieniu określiła także maksymalny czas oczekiwania na to prawo – na poziomie 3 lat (art. 5 ust. 1c ustawy o pracowniczych programach emerytalnych).

Pracownicze Plany Kapitałowe a PPE

Nowe przepisy prawne dotyczące systemu emerytalnego o Pracowniczych Planach Kapitałowych, które obecnie są rozważane przez parlamentarzystów, będą de facto koniecznością włączenia się pracodawców w trzeci filar. Jeśli jednak wcześniej pracodawca uruchomi u siebie Pracowniczy Program Emerytalny, zostanie niejako zwolniony z udziału w PPK – ale od określonego poziomu, wyrażającego się w składce od pracodawcy wynoszącej nie mniej niż 3,5% oraz uczestnictwem pracowników na poziomie 25% w górę.

– Dotychczas Pracownicze Programy Emerytalne były postrzegane, zarówno przez pracowników, jak i pracodawców, jako benefit oferowany przez firmy, które chcą wyróżnić się spośród konkurencji i przyciągnąć do pracy najlepszych fachowców – zauważa na swojej stronie internetowej Esaliens w artykule dotyczącym PPE (cały artykuł dostępny na stronie https://www.esaliens.pl/pl/emerytura/oferta-dla-firm/pracownicze-programy-emerytalne).

Po wejściu nowych przepisów (a właściwie jeszcze przed ich wejściem) pracodawcy będą musieli jasno zdecydować się w jakiej formie będą partycypować w trzecim filarze. Już obecnie wielu z nich spogląda na PPE, a trzeba pamiętać, że czasu jest coraz mniej.

Nie tylko w Polsce – PPE w krajach europejskich

Oczywiście Pracownicze Plany Emerytalne są bardzo dobrze znane w innych krajach europejskich. Ich zestawienie stworzyła w zeszłym roku Joanna Rutecka-Góra ze Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie w artykule „Ewolucja Pracowniczych Programów Emerytalnych a przemiany demograficzne” („Studia Ekonomiczne. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach”, nr 309/2017). W różnych krajach europejskich można spotkać różne rodzaje i nazwy PPE, a także na przykład rozbieżności dotyczące podmiotów finansujących składkę (najczęściej jest to pracodawca i pracownik, ale ten drugi w niektórych wypadkach opcjonalnie).

Charakterystykę niektórych PPE zamiesiła też w swoim raporcie pod tytułem „Systemy emerytalne na świecie. Rekomendacje dla pracowniczych planów kapitałowych w Polsce” Polityka Insight, podają między innymi przykład brytyjski.

– Pracownicze programy emerytalne w Wielkiej Brytanii mają charakter dobrowolny i otwarty, więc osoby, które nie zostały automatycznie zapisane, mogą do nich przystąpić. Możliwość taką mają pracownicy, którzy nie spełniają kryteriów wysokości zarobków lub wieku, ale muszą pracować na terytorium Wielkiej Brytanii. Warunkiem przystąpienia do programu jest przekazanie pracodawcy odpowiedniego zawiadomienia. Pracodawca ma wówczas obowiązek zapisania pracownika do systemu, chyba że ten zrezygnował z automatycznego zapisu w ciągu ostatniego roku. W przypadku osób o zarobkach niższych niż 5 876 funtów rocznie pracodawcy nie mają obowiązku płacenia swojej części składek – czytamy w raporcie.

Wracając jednak do Polski – jak już podkreśliliśmy, Pracownicze Programy Emerytalne nie są rozwiązaniem nowym, ale można powiedzieć, że wobec wprowadzanych właśnie zmian dotyczących Pracowniczych Planów Kapitałowych niejako wracają do łask. I dobrze – bo każda forma większego zabezpieczenia finansowego po przejściu na emeryturę powinna być doceniona.

Źródła cytowane:

• https://kadry.infor.pl/kadry/ubezpieczenia/emerytury_i_renty/2733573,Pracownicze-programy-emerytalne-PPE-zmiany-od-7-czerwca-2018-r.html
• https://www.politykainsight.pl/en/_resource/multimedium/20147445
• https://docplayer.pl/32267726-Tworzenie-pracowniczych-programow-emerytalnych-w-polsce-zachety-i-bariery.html
• https://www.esaliens.pl/pl/emerytura/oferta-dla-firm/pracownicze-programy-emerytalne
• https://rf.gov.pl/vademecum-klienta/abc-ubezpieczen/Pracownicze_programy_emerytalne__1297
• http://dspace.uni.lodz.pl/xmlui/bitstream/handle/11089/11378/Doktorat%20nr%203.pdf?sequence=1&isAllowed=y
• https://www.ue.katowice.pl/fileadmin/user_upload/wydawnictwo/SE_Artyku%C5%82y_291_320/SE_309/13.pdf